مختصر التبیانمختصر التبیان (الـمـنـتـخـب مـن تـفـسیر القرآن و النکت المستخرجة من کتاب التبیان)، اثر شیخ ابو عبداللّه فـخرالدین محمد (۵۴۳ - ۵۹۸ ق) فرزند منصور بن احمد عجلی حلی معروف به ابن ادریس، از علمای شیعه و طرق اجازات امامیه می‌باشد. [۱]
جعفری، محمدمهدی، دایرة المعارف تشیع، ج۱، ص۳۰۱.
۱ - معرفی اجمالی تفسیرتفسیر ابن ادریس در واقع تلخیصی از تفسیر التبیان شیخ طوسی (م ۴۶۰ ق) جد مادری او می‌باشد. ابـن ادریس هنگامی‌که به تفسیر التبیان برخورد کرد به عظمت کار شیخ طوسی واقف گردید و این اثر مورد اعجاب و تقدیر او قرار گرفت و مبادرت به تلخیص آن نمود. فراغت از تالیف این تفسیر در ۵۸۲ ق می‌باشد. ابن ادریس تعلیقاتی هم بر تفسیر التبیان دارد که غیر از این تفسیر است. ابن ادریس نکات و طرایفی را از تفسیر التبیان شیخ طوسی انتخاب و استخراج و جمع نموده است بدون اینکه تغییری در الفاظ و تصرف در عبارات آنها بدهد. نـسخه‌های متعدد خطی از این تفسیر موجود است از جمله در کتابخانه آستان قدس رضوی (به شـماره ۸۵۸۶) مورخ ۶۴۰ ق یعنی ۴۳ سال پس از تالیف و در کتابخانه شیخ محمد صالح برغانی مورخ ۶۵۰ ق در کربلا و دو نسخه در کتابخانه مرعشی قم (شماره ۴۵۸۴) مورخ ۱۰۹۲ ق. ایـن تفسیر از روی کهن‌ترین نسخه آن در ۱۴۰۹ ق با تحقیق سید مهدی رجائی از طرف کتابخانه مرعشی قم طبع و منتشر گردیده است. تفسیر دیگری بنام التعلیقات علی تفسیر التبیان از محمد بن ادریس در دست است در یک جلد به زبان عربی شامل مجموعه‌ای از تعلیقات و حواشی و ایرادات ابن ادریس بر تفسیر التبیان شیخ طوسی. این تفسیر با تفسیر مختصر البیان فرق دارد. نسخه کهن از این تفسیر در کتابخانه موقوفه شیخ محمد صالح برغانی در کربلا موجود است. [۳]
صدر، سیدحسن، تاسیس الشیعة، ص۳۰۵.
[۵]
اردبیلی، محمدبن علی، جامع الرواة، ج۲، ص۶۵.
[۱۱]
منتجب الدین، علی بن بابویه، فهرست، ص۱۱۳.
[۱۳]
بحرانی، یوسف، لؤلؤة البحرین، ص۲۷۶.
۲ - پانویس
۳ - منبعسایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «تفاسیر قرن ششم»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۴/۲۳. |